مدارک و نقشه های مهندسی

مدارک مهندسی یا Engineering Documents به کلیه نقشه ها، مدارک و اسنادی گفته می‌شود که در پروژه های EPCCF, EPCF, EPCC, EPC و کلیه پروژه هایی که شامل فاز مهندسی هستند، تهیه می‌شوند. تولید این مدارک ممکن است از مرحله ایده شروع شود مانند طرح های امکان‌سنجی. مدارک مهندسی جزء تحویل‌شدنی‌های پروژه یا deliverables محسوب می‌شوند و لیست مدارک مهندسی تایید شده معیار تهیه برنامه زمانبندی و فعالیت‌های پروژه در پروژه های مهندسی است.

وظیفه تهیه لیست مدارک مهندسی پروژه بر عهده واحد کنترل پروژه است و کارشناس کنترل پروژه طی برگزاری جلساتی با تیم پروژه این لیست را نهایی می‌کند. در این جلسات نفرات کنترل پروژه، نفرات واحدهای مهندسی، هماهنگ‌کننده‌های پروژه، و مدیر پروژه و گاها کارفرمای پروژه حضور دارند. کارشناس کنترل پروژه پس از اعمال تغییرات لازم در لیست مدارک و نهایی کردن لیست، آن را جهت اخذ تایید به کارفرمای پروژه ارسال می کند.

تخصص ها یا دیسیپلین ها در پروژه های مهندسی:

به گروه های تخصصی تهيه كننده مدارك و نقشه های مهندسی يا تخصص های مرتبط با مدارك و نقشه ها در پروژه های دارای فاز مهندسی از جمله پروژه های نیروگاهی و نفت و گاز، دیسیپلین گفته می شود. این دیسیپلین های مهندسی (Engineering Discipline) عموما شامل دپارتمان های زیر می باشد:

• ساختمان یا Civil
• برق یا Electrical
• مکانیک یا Mechanical
• كنترل و ابزار دقيق یا Instrumentation & Control (I&C)
• پایپینگ یا Piping
• فرآیند یا Process
• مدیریت پروژه یا Project Management (PM)
• عمومی یا General
• جانمایی یا PLD (گاها این تخصص هم جزء دیسیپلین ها آورده می شود، اما خیلی مرسوم نمی باشد)

سیستم EDMS یا مدیریت مدارک مهندسی:

در پروژه های EPC، در فاز مهندسی انبوهی از مدارک مهندسی تولید می شود. هر یک از این مدارک ممکن است بارها و بارها توسط پیمانکاران پروژه و طراحان دپارتمان مهندسی آن ها، بازنگری شوند تا در نهایت مورد تایید کارفرما یا مشاور کارفرما قرار گیرد. مثلا در یک پروژه نیروگاه سیکل ترکیبی، عموما بالای 4000 تا مدرک مهندسی تولید می شود که هر مدرک هم بارها ریوایز می شود. بنابراین مدیریت این مدارک از طریق یک سیستم جامع و یکپارچه، از اهمیت بسیاری برخوردار است و در ارائه گزارشات بخش کنترل پروژه هم کمک کننده می باشد.

EDMS مخفف عبارت Engineering Document Management System و به معنای سیستم مدیریت اسناد و مدارک مهندسی است که یک سیستم جامع برای کنترل مدارک تولید شده پروژه ها در فاز مهندسی می باشد. این سیستم توسط کارشناسان کنترل پروژه، مدیران پروژه و تیم پروژه، و کارشناسان کنترل مدارک در مرکز DCC (Document Control Center) مورد استفاده قرار می گیرد.

انواع مدارک مهندسی:

مدارک مهندسی به انواع و مراحل زیر طبقه بندی می شوند:

• طراحی مفهومی/ طراحی توجیهی یا Conceptual Design/Feasibility Design: در این مرحله توجیه پذیری طرح مورد نظر از لحاظ فنی و اقتصادی بررسی می شود. در این مرحله که پیش از شروع پروژه است با توجه به توجیه پذیری انجام شده، نسبت به انجام یا عدم انجام پروژه تصمیم گیری می‌شود.
• طراحی پایه یا Basic Design: در این مرحله از فاز مهندسی، طراحی مفهومی بسط داده می شود و شامل نقشه های تجهیزات و امکانات بیسیک و اصلی پروژه در سطح کلی است. طراحی پایه که به آن طراحی سطح بالا نیز گفته می شود شکاف میان طراحی مفهومی و طراحی تفضیلی را پر می کند. در این مرحله، پیکربندی کلی سیستم تعریف می‌شود و شماتیک‌ها، نمودارها و طرح‌بندی‌های پروژه ممکن است پیکربندی اولیه پروژه را تشکیل دهند. طراحی پایه بر ایجاد چارچوب کلی برای ساخت پروژه متمرکز است.
• طراحی تفصیلی یا Detail Design: در این مرحله از فاز مهندسی که پس از طراحی های پایه انجام می شود، طراحی همراه با جزئیات کامل و دقیق است. مهندسی تفصیلی یا طراحی تفصیلی که به آن طراحی دقیق نیز گفته می شود، مطالعاتی هستند که توصیف کاملی از هر یک از جنبه های پروژه/محصول را طریق مدل سازی جامد، نقشه ها و همچنین مشخصات، ارائه می دهند. این مرحله شامل کلیه مطالعاتی است که باید قبل از شروع ساخت پروژه انجام شوند به طوری که هیچ گونه ابهامی برای فازهای تدارکات و ساخت پروژه باقی نماند. مطالعات مهندسی جزئی یک جزء کلیدی برای توسعه هر پروژه در بخش‌های معدن، زیرساخت، انرژی، داروسازی، مواد شیمیایی، و نفت و گاز است.

*** در قراردادهای مهندسی، معمولا هزینه واحد طراحی های پایه بیشتر از طراحی های تفضیلی می باشد.

*** در قراردادهای مهندسی، معمولا تعداد مدارک مربوط به طراحی های تفضیلی بیشتر از طراحی های پایه است.

*** طراحی های پایه دارای نقشه As-built در انتهای پروژه نمی باشند، در حالی که طراحی های تفضیلی می توانند دارای نقشه As-built باشند.

پروژه های مهندسی شامل دو سند پرکاربرد در ارتباط با مدارک مهندسی هستند. این دو سند پروژه، شامل لیستی از مدارک مهندسی پروژه هستند که باید در طی پروژه تولید شوند. هرچند این دو سند با یکدیگر تفاوت هایی دارند.

1- Master Document List یا MDL که به معنای لیست جامع مدارک است. این لیست، دربرگیرنده اطلاعاتی همچون نوع مدرک، واحدهای مهندسی و نفرساعت مورد نیاز برای تولید هر مدرک و … می باشد.

همچنین گاها در پروژه های نیروگاهی، از واژه PPMDL هم استفاده می شود که مخفف Power Plant Master Document List و به معنای لیست جامع مدارک نیروگاهی است.

2- Master Document Register یا MDR که به معنای فرم جامع ثبت مدارک است. این فرم ثبت، دربرگیرنده اطلاعاتی همچون سوابق کامل رفت و برگشت مدارک بین کارفرما و پیمانکار از جمله تاریخ ارسال مدرک و تاریخ دریافت نقطه نظرات، آخرین وضعیت مدارک و میزان پیشرفت مدارک و … می باشد. این سند برای تهیه گزارشات مختلف توسط کارشناسان کنترل پروژه بسیار پرکاربرد می باشد.

در ادامه، برخی از مدارک مهم مهندسی که در پروژه های مهندسی تولید می شوند را ملاحظه می کنید. برخی از این مدارک از جمله P&ID ،PFD، برخی مدارک معماری، و نقشه های چیدمان یا لیوت، مدارک بیسیک (طراحی پایه) و برخی از آن ها مدارک دیتیل (طراحی تفضیلی) هستند:

• مدارک سازه و فنداسیون یا Structure and Foundation Drawings
• مدارک معماری یا Architectural Drawings
• برگه اطلاعات فنی/ دیتاشیت یا Data Sheets
• مدارک چیدمان یا Layout Drawings
• مدارک ارنجمنت Arrangement Drawings
• مدرک P&ID یا Piping and Instrument Diagrams
• مدرک PFD یا Process Flow Diagram
• مدرک محاسبات لیست بار یا Load List
• مدرک مشخصات خرید یا Purchase Specification
• مدرک نمودارهای تک خطی SLD یا Single Line Diagrams
• مدارک نمودار منطقی یا Logic Diagrams
• مدارک آیزومتریک یا Isometric Drawings
• دفترچه محاسبات یا Calculation Book
• مدرک برآورد متریال MTO یا Material Take Off
• مدرک هوک آپ یا Hook up Diagrams
• درخواست خرید MR یا Material Requisition
• مدرک مشخصات فنی یا Technical Specification
• مدرک پلات پلن یا Plot Plan

برخی اصطلاحات مربوط به مدارک مهندسی:

مدارک مهندسی با اهداف زیر تهیه و ارسال می شوند (Purpose of document):

•  Issue For Information or For Use یا IFI: مدارکی که نیاز به بررسی ندارند و صرفا جهت اطلاع کارفرما یا مشاور کارفرما ارسال می شوند.
• Issue For Approve or For Review یا IFA: مدارکی که به منظور بررسی و تایید کارفرما ارسال می شوند.
• Issue For client Comment یا IFC: مدارکی که به منظور بررسی و اعلام نظر کارفرما ارسال می شوند.
• Issue For Reply or For Correction یا IFR: مدارکی که برای پاسخ گویی کارفرما یا مشاور ارسال می شوند.
• Issue For Hardcopy یا IFH: مدارکی که برای نسخه فیزیکی یا هاردکپی ارسال می شوند.
• Issue For Stamping یا IFS: مدارکی که برای مهر شدن توسط کارفرما ارسال می شوند.
• Issue For Mark-up Approval یا IFM: مدارکی که برای تایید مارک آپ مدرک ارسال می شوند.
•  Issue For As-Built یا IFB: نقشه های چون ساخت یا As-built مدارکی هستند که در مرحله ساخت بنا به تغییرات به وجود آمده در اجرای واقعی پروژه و به منظور اعمال اصلاحات و تغییرات حین کار تهیه و ارسال می شوند و در واقع نقشه های نهایی کار هستند. این اصطلاح در لغت به معنی “همانگونه که ساخته شده” می باشد و مدارک مطابق با آنچه اجرا شده و موجود می باشد، تهیه می شوند تا بر اساس آن بتوان عمليات نگهداری را انجام داد. البته همه مدارک مهندسی نیازمند تحویل نقشه های ازبیلت در انتهای کار نمی باشند.

مدارک مهندسی در نسخه های مختلفی ارسال می شوند، نوع مدارک ارسالی به شرح زیر می باشند (type of document):

• First Issue: اولین نسخه از مدرک است که برای کارفرما ارسال می شود.
• Second Issue (Revise): دومین نسخه ارسالی از مدرک است که با توجه به کامنت های کارفرما بر نسخه اول مدرک، مدرک بازنگری و اصلاح می شود و پس از اعمال تغییرات لازم مجدد ارسال می گردد. به این نسخه، first revision یا تجدید نظر اول نیز گفته می شود.
• n-th Issue (Revise): ارسال یک مدرک می تواند تا نسخه nام پیش رود. به نسخه nام یا n issue، تجدیدنظر n-1ام یا n-1 revision نیز گفته می شود.
• Design Progress یا پیشرفت طراحی: مدارکی که نیازمند اعلام نظر کارفرما نیستند، چراکه این مدرک پیش از این مورد تایید قرار گرفته، حال اکنون با پیشرفت طراحی با پی بردن به اشتباهی در طراحی و یا به تبع تغییر در بخشی از نیروگاه مجددا طراحی شده است.
• Reply: در این حالت در مدرک نسخه قبلی تغییری ایجاد نمی شود اما توجیه طراح برای کامنت های کارفرما یا مشاور کارفرما نسبت به نسخه قبلی در قالب نامه ای ارسال و به نظرات وی پاسخ داده می شود.

نقطه نظرات کارفرما یا مشاور کارفرما در رابطه با مدارک ارسال شده توسط پیمانکار، در فرمت برگه ای ارائه می‌شود که به آن کامنت شیت یا برگه نظرات (Comment Sheet) گفته می شود و در آن نوع وضعیت مدرک به همراه نظرات کارفرما درج شده است. وضعیت پاسخ های کارفرما نسبت به مدارک تولید شده می تواند شامل موارد زیر باشد، که این وضعیت ها (یا statusها)، تعیین کننده درصد پیشرفت هر فعالیت یا طراحی نیز می باشند:

• Approved: مدرک پس از بررسی کارفرما، مورد تایید وی قرار گرفته است و دیگر نیازی به بازنگری یا ریوایز ندارد.
• No comment: عموما برای مدارک با هدف IFI استفاده شده و مدرک به عنوان تایید شده تلقی می شود.
• Approved As Noted: مدرک به شرط اعمال شدن نقطه نظرات کارفرما توسط پیمانکار، مورد تایید وی می باشد.
• Commented یا Return to Revise: نقطه نظرات کارفرما باید در مدرک اعمال شود و مدرک بازنگری و اصلاح شده باید به منظور بررسی مجدد کارفرما، ارسال گردد.
• Rejected: مدرک پس از بررسی کارفرما، مورد تایید وی قرار نگرفته است و باید مجددا طراحی گردد.
• Canceled: تولید مدرک لغو شده و تهیه آن دیگر مورد نیاز پروژه نمی باشد.
• Void یا Hold: فعلا مدرک بر اساس درخواست کارفرما و بنابه دلایلی تا اعلام بعدی کارفرما، هولد و متوقف شده است.