مهم ترین استانداردهای مدیریت پروژه:
در مطالب گذشته در خصوص موسسات، مدارک و استانداردهای معتبر در حوزه مدیریت پروژه صحبت شد. در این قسمت تعدادی از مهم ترین استانداردهای مدیریت پروژه معرفی و در ادامه به یکی از محبوب ترین استانداردها در این حوزه، یعنی استاندارد مدیریت پروژه PMBOK پرداخته می شود:
گستره دانش مدیریت پروژه یا PMBOK (Project Management Body of Knowledge)
(منتشر شده توسط موسسه PMI)
مدیریت پروژه در محیط های کنترل شده یا Prince2 (Projects in Controlled Environments)
(منتشر شده توسط موسسه AXELOS)
مبنای شایستگی در IPMA یا ICB (IPMA Competence Baseline)
(منتشر شده توسط موسسه IPMA)
مدل بلوغ مدیریت پروژه سازمانی یا OPM3 (Organizational Project Management Maturity Model)
(منتشر شده توسط موسسه PMI)
استاندارد مدیریت پروژه PMBOK:
PMBOK مخفف عبارت گستره دانش مدیریت پروژه (Project Management Body of Knowledge) است. استاندارد PMBOK معروف ترین، قدیمی‌ترین، کاربردی‌ترین و محبوب ترین استاندارد جهانی در حوزه مدیریت پروژه می باشد که توسط موسسه مدیریت پروژه آمریکا (PMI) منتشر شده است. این استاندارد به عنوان یک زبان مشترک برای مدیریت پروژه در سراسر دنیا استفاده می‌شود. آگاهی و تسلط بر دانش مدیریت پروژه، لازمه موفقیت در پروژه‌های مختلف است. عدم به کارگیری و پیاده‌سازی درست دانش مدیریت پروژه منجر به شکست یا ناتمام ماندن پروژه‌ها خواهد شد. با توجه به اهمیت این موضوع، بسیاری از سازمان‌های معتبر در کشور، پروژه‌های خود را بر مبنای این استاندارد هدایت کرده و آشنایی با این استاندارد را از الزامات اولیه در انتخاب کارکنان خود قرار داده‌اند. بنابراین تسلط به راهنمای PMBOK به کلیه مدیران پروژه، کارشناسان کنترل پروژه، تیم های پروژه، صاحبان کسب و کارها و … توصیه می شود. علاوه بر این دارا بودن مدرک بین المللی مدیریت پروژه PMP، که نشان از حرفه‌ای بودن فرد در حوزه مدیریت پروژه است، فرصت های شغلی و درآمدی خوبی را برای کارجویان هم در ایران و هم در خارج از کشور فراهم می کند. یکی از مهم ترین منابع آزمون PMP، استاندارد مدیریت پروژه PMBOK است. اما این استاندارد تنها منبع آزمون نمی باشد.
موسسه PMI در سال 1996 میلادی اقدام به انتشار اولین نسخه از استاندارد مدیریت پروژه PMBOK کرد. این استاندارد حدودا هر 4 سال یکبار بروزرسانی می شود. آخرین نسخه آن، یعنی ویرایش هفتم استاندارد PMBOK، در سال 2021 میلادی منتشر شده است. کتاب PMBOK در برگیرنده دو بخش اصلی است: 1) استاندارد مدیریت پروژه و 2) راهنمای گستره دانش مدیریت پروژه.
در ویرایش جدید (هفتم) استاندارد PMBOK، شاهد تغییرات چشمگیر و بی‌سابقه‌ای نسبت به ویرایش‌های قبلی هستیم و این امر باعث شده که مطالعه ویرایش جدید، خالی از لطف نباشد. یکی از تغییرات اساسی ویرایش جدید، گذار از یک استاندارد مبتنی بر فرآیند به استانداردی مبتنی بر اصول است.
ویرایش ششم شامل 5 گروه فرآیندی (Process Group) و 10 حوزه دانشی (Knowledge area) است، در حالیکه ویرایش هفتم شامل 12 اصل مدیریت پروژه (Project Management Principles) و 8 دامنه عملکردی پروژه (Project Performance Domains) است و در آن اصول جایگزین فرآیندها و دامنه های عملکردی جایگزین حوزه‌های دانشی شده است و همچنین حجم آن نسبت به ویرایش ششم بسیار کمتر شده است.
مقایسه ویرایش های راهنمای PMBOK از اولین ویرایش تا آخرین ویرایش (ویرایش هفتم)
فرآیندها و حوزه های دانشی ویرایش ششم استاندارد PMBOK:
این ویرایش از استاندارد شامل پنج گروه فرآیندی و مجموعا شامل 49 فرآیند، به شرح زیر است:
- گروه فرایندی آغازین (Initiating Process Group) شامل 2 فرآیند مربوط به کارهای اولیه لازم برای شروع پروژه
- گروه فرایندی برنامه‌ریزی (Process Group Planning) شامل 24 فرآیند مربوط به برنامه‌ریزی پروژه
- گروه فرایندی اجرا (Executing Process Group) شامل 10 فرآیند مربوط به اجرای برنامه‌های پروژه
- گروه فرایندی نظارت و کنترل (Monitoring & Controlling Process Group) شامل 12 فرآیند مربوط به ارزیابی مطابقت اجرا و برنامه
- گروه فرایندی خاتمه (Closing Process Group) شامل 1 فرآیند مربوط به برخی کارهای پایانی پروژه
این ویرایش از استاندارد شامل ده حوزه دانشی به شرح زیر است:
- حوزه دانشی مدیریت یکپارچگی پروژه (Project Integration Management)
- حوزه دانشی مدیریت محدوده پروژه (Project Scope Management)
- حوزه دانشی مدیریت زمانبندی پروژه (Project Schedule Management)
- حوزه دانشی مدیریت هزینه پروژه (Project Cost Management)
- حوزه دانشی مدیریت کیفیت پروژه (Project Quality Management)
- حوزه دانشی مدیریت منابع پروژه (Project Resource Management)
- حوزه دانشی مدیریت ارتباطات پروژه (Project Communications Management)
- حوزه دانشی مدیریت ریسک پروژه (Project Risk Management)
- حوزه دانشی مدیریت تدارکات پروژه (Project Procurement Management)
- حوزه دانشی مدیریت ذینفعان پروژه (Project Stakeholder Management)
اصول و دامنه های عملکردی ویرایش هفتم استاندارد PMBOK:
این ویرایش از استاندارد شامل دوازده اصل مدیریت پروژه به شرح زیر است:
- یک ناظر سخت‌کوش، محترم و دلسوز باشید.
- یک محیط تیم پروژه مشارکتی ایجاد کنید.
- با ذینفعان ارتباط موثر برقرار کنید.
- بر روی ارزش تمرکز کنید.
- تعاملات سیستم را شناسایی و ارزیابی کنید و به آن‌ها پاسخ دهید.
- رفتارهای یک رهبر را از خود نشان دهید.
- براساس زمینه، متناسب‌سازی کنید.
- کیفیت را در فرآیندها و تحویل‌شدنی‌ها نهادینه کنید.
- پیچیدگی را هدایت کنید.
- پاسخ‌های ریسک را بهینه کنید.
- سازگار و انعطاف‌پذیر باشید.
- برای رسیدن به وضعیت پیش‌بینی شده آینده، امکان تغییر را فراهم کنید.
این ویرایش از استاندارد شامل هشت دامنه عملکردی پروژه به شرح زیر است:
- دامنه عملکردی ذینفعان (Stakeholders Performance Domain)
- دامنه عملکردی تیم (Team Performance Domain)
- دامنه عملکردی رویکرد توسعه و چرخه حیات (Development Approach and Life Cycle Performance Domain)
- دامنه عملکردی برنامه‌ریزی (Planning Performance Domain)
- دامنه عملکردی کار پروژه (Project Work Performance Domain)
- دامنه عملکردی تحویل (Delivery Performance Domain)
- دامنه عملکردی اندازه‌گیری (Measurement Performance Domain)
- دامنه عملکردی عدم قطعیت (Uncertainty Performance Domain)
مخاطبان استاندارد مدیریت پروژه PMBOK چه کسانی هستند؟
مطالعه این استاندارد برای افراد بسیاری می‌تواند مفید و سازنده واقع شود. تعدادی از مخاطبان این راهنما عبارتند از:
- دانشجویان رشته‌های مختلف (شامل مهندسی صنایع، مهندسی عمران، مدیریت ساخت، مدیریت صنعتی، MBA)،
- شاغلین حوزه مدیریت پروژه (شامل کارشناسان برنامه‌ریزی و کنترل پروژه، مدیران پروژه، هماهنگ‌کنندگان و سایر اعضاء تیم پروژه، رهبران تیم‌ها، مدیران طرح‌ها و پرتفولیوها، مجریان دفاتر مدیریت پروژه و طرح و پرتفولیو)،
- داوطلبان آزمون PMP،
- صاحبان کسب و کارها و صنایع مختلف،
- فارغ‌التحصیلان جویای کار در این حوزه،
- علاقه‌مندان به کسب ارتقاء شغلی،
- علاقه‌مندان به مهاجرت به خارج از کشور،
- و بسیاری افراد علاقه مند دیگر.
PMBOK یک متدولوژی است یا استاندارد؟
استاندارد پمباک تنها یک چارچوب (Framework) و گستره دانش (Body of Knowledge) است و گستره های دانش، متدولوژی نیستند. متدولوژی ها مسیر و روند کار را به طور کامل از مرحله اول تا انتها مشخص می کنند در حالی که پمباک تنها دانش مدیریت پروژه ارائه می‌دهد و نه مسیر و روش انجام آن! یکی از راه‌های رسیدن به متدولوژی استفاده از استاندارد است. پمباک یک استاندارد و دانش است و شما برای رسیدن به متدولوژی می‌توانید از آن استفاده کنید. یکی از استانداردهای مدیریت پروژه که متدولوژی مدیریت پروژه را ارائه می دهد Prince2 می باشد، بنابراین برای پیاده‌سازی مدیریت پروژه موفق و موثر در سازمان می توان از ترکیب گستره دانش پمباک (PMBOK) و متدولوژی پرینس 2 استفاده کرد.
